Τα Χριστούγεννα τα περνάω σχεδόν πάντα στο σπίτι προσπαθώντας να κρυφτώ από την πολυκοσμία: η πίστη ότι μια ολόκληρη πόλη κυκλοφορεί στο δρόμο πάντα κομμάτι με τρόμαζε. Έτσι και φέτος, μολονότι κανείς σχεδόν δεν κυκλοφορούσε, ο δικός μου κόσμος ήταν ο συνηθισμένος: δεν κατάλαβα κανένα lockdown – δεν έβγαινα και δεν βγήκα. Τα πέρασα οικογενειακά, όπως πάντα. Αγκυροβολημένος σπίτι, αλλά όχι μόνος. Είδα για πολλοστή φορά το «Μια υπέροχη ζωή» του Φρανκ Κάπρα, που είναι κάτι σαν τα κάλαντα, απέφυγα τη φασαρία των τηλεοπτικών καναλιών και προσπαθώντας κάτι για να θυμηθώ αποκοιμήθηκα: η ζωή έστω και χριστουγεννιάτικα μπορεί να είναι ένα στιχάκι. Αλλά η πρωτοχρονιά, η δική μου, χθες μου έλειψε. Μου έλειψε κυρίως το ότι ήταν μια εορταστική είσοδο σε ένα μέλλον που ένιωθα ότι θα ήταν ακόμα καλύτερο. Δεν ισχύει απαραίτητα.
Οι ανασκοπήσεις αυτές τις μέρες ομολογώ πως συνήθως με έκαναν και γελούσα. Έβρισκα πάντα ενδιαφέρον ότι στο τέλος του χρόνου οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να κοιτάξουν πίσω τους και όχι μπροστά τους και να επαναξιολογήσουν όσα προηγήθηκαν, λες κι έχουν την δυνατότητα να τα αλλάξουν. Γελούσα πάντα με αυτή την παράξενη πρωτοχρονιάτικη ματαιοδοξία μας, τις λίστες των επιτυχιών και των αποτυχιών μας, αλλά και την διάθεση για ένα είδος απολογισμού που οδηγούσε, όχι στο αυτόμαστίγωμα, αλλά σε ένα ωραίο πρωτοχρονιάτικο μεθύσι. Οι ανασκοπήσεις, προσωπικές και γενικότερες, λειτουργούσαν ως αποδείξεις για σφάλματα ή επιτυχίες: το συμπέρασμα ότι ο κόσμος μας έγινε χειρότερος ή καλύτερος είχε να κάνει αποκλειστικά με το πόσο καλά περάσαμε οι ίδιοι. Όλα ήταν καταπληκτικά ή όλα χάλια: ο κόσμος μας και ο κόσμος ήταν ένα και το ίδιο. Ενώ ξέρουμε πως δεν είναι ακριβώς έτσι.
Και ξαφνικά φτάνει το 2020 και η ανασκόπησή του. Κι αυτά τα δυο, δηλαδή ο κόσμος και ο κόσμος μας, περίπου συναντιούνται και γίνονται ένα. Γιατί; Γιατί η χρονιά που έφυγε δεν είχε ειδήσεις και επεισόδια και διεκδικήσεις και νίκες και ήττες, αλλά ένα μόνο θέμα, σχεδόν παγκόσμιο: την πανδημία και τις επιπτώσεις της. Κι όλα γίναν παντού σχεδόν ίδια: οι ερωτήσεις και οι αγωνίες, τα lockdown και τα μέτρα, οι φόβοι και οι ελπίδες. Δεν υπήρχε σχεδόν καμία ανασκόπηση παρά μόνο μια μεγάλη μαύρη τρύπα: ο κόσμος και ο κόσμος μας έπεσαν μέσα της. Θα ήταν διασκεδαστικό σαν ταινία των Μόντι Πάιθονς, αν δεν ήταν τραγικό. Όχι μόνο γιατί χάθηκαν άνθρωποι, αλλά γιατί χάθηκαν σχεδόν τα πάντα. Οι κανόνες των σχέσεων μας, οι συνήθειες μας, οι τρόποι που ζούσαμε. Χάθηκαν οι αγκαλιές, τα φιλιά, οι βόλτες, οι παρέες, τα ταξίδια. Και μαζί τους και το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, όπως οι περισσότεροι το ξέραμε.
Αφού μιλάμε για απώλειες ας παραδεχτούμε την μεγαλύτερη: αυτό που κυρίως χάθηκε μέσα στο 2020, για τους πιο πολλούς ανθρώπους, είναι η αίσθηση μιας ελάχιστης βεβαιότητας που έχει να κάνει με τη ζωή και την χαρά της. Ξαφνικά και αναπάντεχα, (και σίγουρα με μεγάλο κόστος), οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι τίποτα από αυτό που ζούσαν δεν είναι πια δεδομένο. Μπορεί ξαφνικά να αρρωστήσεις και να γίνεις και λόγος να αρρωστήσουν όλοι όσοι αγαπάς χωρίς καλά καλά να καταλάβεις το πως και χωρίς να το ξέρεις καν! Μπορεί να μείνεις στα καλά καθούμενα χωρίς δουλειά και να μην μπορείς να βρεις κι άλλη, γιατί όλα είναι κλειστά. Μπορεί μια επένδυση ζωής σε ένα μαγαζί ή σε μια επιχείρηση να καταρρεύσει. Μπορεί να διαλυθούν οι κοινωνικές σου σχέσεις – να χάσεις ανθρώπους που σου έφτιαχναν τη μέρα ή να μείνεις ξαφνικά τελείως μόνος. Μπορεί να μην αντέχεις άλλο το σπίτι σου, το σύντροφό σου, το κρεβάτι σου. Και μπορεί μάλιστα όλα αυτά να σου συμβούν ταυτόχρονα και να βρεθείς σε ένα τούνελ, εντός του οποίου δεν αχνοφαίνεται κανένα απολύτως φως στο βάθος του. Κι ακόμα χειρότερα μπορεί να συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι εντός του τούνελ σε ένα ωραίο τρένο, που κάποια στιγμή θα το διασχίσει όσο σκοτεινό κι αν είναι, αλλά είσαι αυτός που απλά περπατά στις γραμμές του, ενώ το τρένο που λέγεται πραγματικότητα έρχεται να σε πατήσει! Ποιον; Εσένα! Που ένα ακριβώς χρόνο πριν πρωτοχρονιάτικα τραγουδούσες, χόρευες, έδινες και έπαιρνες δώρα υπέροχα. Κι έκανες τις ανασκοπήσεις της χρονιάς, ακόμα και στα μουλωχτά, για να βρεις βεβαιότητες ότι η επόμενη θα είναι καλύτερη.
Δεν είχα ποτέ βεβαιότητες. Εχω πάρει διαζύγιο από αυτές ήδη εδώ και τρία χρόνια όταν συνειδητοποίησα πως τίποτα δεν είναι τόσο στέρεο και τόσο δυνατό, όσο μοιάζει στη ζωή ετούτη. Ένα τίποτα μπορεί ξαφνικά να μετατρέψει μια ζωή που μοιάζει με τσίρκο σε εφιάλτη και το μόνο καταπραϋντικό, όταν αυτές οι βεβαιότητες πεθαίνουν, είναι να βρεις κάπου μέσα σου την ικανότητα να ανακαλύψεις την χαρά σου, που δεν μπορεί να είναι άλλη από την χαρά της ζωής. Αυτό θα μπορούσε να είναι για όλη την ανθρωπότητα το μόνο μάθημα του 2020, αλλά δεν είναι καθόλου μα καθόλου απλό: όταν ο κόσμος καταρρέει (κι ο δικός σου κι ο άλλος των άλλων) δεν υπάρχει όρεξη για μαθήματα. Υπάρχει θυμός, απογοήτευση, πόνος. Και φυσικά το είδος της υπόγειας οργής που προκαλεί η χωρίς απάντηση ερώτηση «γιατί τώρα έπρεπε να τύχει αυτό σε μένα;».
Είναι τρομερό σε αυτή την ιστορία, ότι αυτή η απλή ερώτηση είναι σαν να ακούστηκε ταυτόχρονα σχεδόν από όλη την οικουμένη που μέσα στο 2020 αγκομάχησε και αγκομαχεί. Το βάρος μιας ερώτησης χωρίς απάντηση συμπίεσε τα εσώψυχά μας. Οσο πιο γρήγορα την διώξουμε από το μυαλό μας τόσο πιο γρήγορα θα αναρρώσουμε. Και ίσως περάσουμε καλύτερα.
Υπάρχει κάποιος κίνδυνος την νέα χρονιά; Ναι υπάρχει. Ακριβώς επειδή αυτή έρχεται μετά από μια χρονιά χωρίς ανασκοπήσεις και χωρίς βεβαιότητες, η χρονιά που ξεκινά δεν μοιάζει με καμία από τις προηγούμενες: είναι σαν να ανοίγεις μια πόρτα πρωτοχρονιάτικα για να μπεις να παίξεις ένα νέο παιγνίδι – ένα παιγνίδι που δεν ξέρεις. Δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για τίποτα από τα προηγούμενα, δεν μπορείς κάπου να στηριχθείς, δεν μπορείς να ξέρεις. Γαντζώνεσαι απλά από τη δύναμη της προσδοκίας και πας μπροστά αυτή τη φορά χωρίς να κοιτάζεις πίσω: δεν υπάρχει κάτι να δεις. Είσαι πιο σοφός, γιατί πιστεύεις πως τα είδες όλα, αλλά και πιο αδύναμος, γιατί κατάλαβες πως δεν είσαι τόσο σκληρός όσο πίστευες. Μπορεί να απογοητευτείς, μπορεί να τρομάξεις, μπορεί να παγιδευτείς στο αδιέξοδο ερωτήσεων χωρίς απαντήσεις: δεν υπάρχει θεραπεία, η θεραπεία είσαι εσύ ο ίδιος και οι επιλογές σου.
Ο νέος χρόνος είναι ίσως για πρώτη φορά πραγματικά νέος. Κουβαλάει την ελπίδα ότι όπως οτιδήποτε νέο μπορεί να είναι και καλύτερο από το προηγούμενο. Να τον ζήσεις όσο καλύτερα μπορείς. Είναι η μόνη συμβουλή που μπορώ να σου δώσω πρωτοχρονιάτικα: το νόημα του «όσο μπορείς καλύτερα» εσύ και μόνο φέτος θα το ορίσεις…
